પ્રજનન એટલે શું? What is Reproduction?
પ્રજનન એ એવી જીવવિજ્ઞાનિક પ્રક્રિયા છે જેના દ્વારા કોઈ જીવ પોતાનામાંથી નવો જીવ ઉત્પન્ન કરે છે. એ નવા જીવમાં મૂળ જીવોની જ વિશેષતાઓ જોવા મળે છે. પ્રજનનના માધ્યમથી જાતિનું અસ્તિત્વ ટકી રહે છે અને પેઢી દર પેઢી આગળ વધે છે.
🔬 પ્રજનનનો અર્થ (Definition of Reproduction):
પ્રજનન એ જીવદ્રવ્યની આવશ્યક જીવનપ્રક્રિયાઓમાંની એક છે. તે દરેક જીવસૃષ્ટિ માટે ખૂબ જ જરૂરી છે કારણ કે:
-
તે જાતિના જીવોની સંખ્યા વધારવામાં મદદરૂપ છે,
-
કુદરતી ચક્ર (જૈવિક ચક્ર) જાળવી રાખે છે,
-
આધુનિક ધોરણે નવલા ગુણો (new traits) સાથે જીવોના વિકાસ (evolution) માટે પથ બનાવે છે.
📚 પ્રજનનના પ્રકારો:
1. લિંગવિહીન પ્રજનન (Asexual Reproduction):
-
માત્ર એક જ પિતૃત્વ (parent)થી નવા સંતાન થાય છે.
-
યૌન કોષોની જરૂર પડતી નથી.
-
સંતાન દેખાવ અને લક્ષણોમાં પિતૃત્વ જેવા જ હોય છે (ક્લોન).
-
ઝડપથી થતા હોવાના કારણે સંખ્યાબંધ સંતાનો ઉત્પન્ન થાય છે.
ઉદાહરણ:
-
બેક્ટેરિયા – દ્વિવિભાજન દ્વારા
-
યૂગ્લીના, પેરામિસિયમ – ગુટિકા વિભાજન
-
હાઈડ્રા – કળા દ્વારા
-
કાર્ટોફી, શક્કરિયા – રજ્જુ દ્વારા
2. લૈંગિક પ્રજનન (Sexual Reproduction):
-
બે પિતૃત્વ – પુરુષ અને સ્ત્રીની જરૂર પડે છે.
-
પુરૂષ અને સ્ત્રીના યૌન કોષો ભળી નવા જીવોનું નિર્માણ થાય છે.
-
સંતાનમાં બંને પિતૃત્વના ગુણો હોય છે.
-
વૈવિધ્યતા (variation) જોવા મળે છે.
ઉદાહરણ:
-
માનવ, પ્રાણીઓ (ગાય, કૂતરો, મરઘી વગેરે)
-
ફૂલોવાળા છોડ – ગુલાબ, ચંપો, કાંઈફૂલ વગેરે
🌱 પ્રજનનનું મહત્વ:
-
જીવસૃષ્ટિનું અસ્તિત્વ જાળવવામાં મદદરૂપ.
-
નવી પેઢી ઊભી થાય છે.
-
વિવિધ પ્રકારના જીવોના લક્ષણો જળવાઈ રહે છે.
-
પર્યાવરણમાં સજીવોનું સંતુલન જળવાય છે.